Før i tida følgde ein metodar og rutinar når ein jobba med teikning i skulen. På 1800-talet teikna elevar etter teiknemanualar med faste framgangsmåtar eller mønster. Historia fortel også at elevar har teikna etter plansjar, og etter læraren sine tavleteikningar. Utover 1900-talet blir det å følge reglar og faste konvensjonar sett på som “tørr og blodlaus akademisme”, og barn sine sjølvinitierte teiknehandlingar får verdi og etterkvart prioritet. I dag teiknar elevar mykje dei fyrste åra i grunnskulen. Dei teiknar som påskjønning i pausar, dei teiknar «eit minne frå sommarferien», Ninjago, Elsa og Anna, og dei teiknar seg sjølv. Men ein kan lure på om denne teikneaktiviteten fører til at elevar utviklar teiknepraksisen sin, eller om dei stadig repeterer det dei allereie kan.

Teikning av Marta Busker Brænne.

Begynnaropplæring i språkfaga

Som lærar kjenner dei fleste ordet “begynnaropplæring”. I språkfaga og Matematikk handlar dette om den fyrste opplæringa i faget. Innanfor Kunst og handverk er det mindre brukt, og på teikneområde møter ein motstridande forklaringar på kva og korleis ein best startar å lære teikning.

Forsking på barn si teikneutvikling viser spennet frå at barn har eit ibuande potensiale, og utviklar sjølv ferdigheiter i å teikne, til at opplæring og stimuli utanfrå er avgjerande for elevar sin teiknevekst. Dette er kjent for dei fleste lærarar.

Ved å sjå på faglitteratur i norsk lærarutdanning som handlar om å lære å teikne har vi funne fram til tre “lærer”, eller metodar. Denne kategoriseringa i “tre” har vi konstruert med å låne forklarande ord frå skrivefeltet. I norskfaget, når elevar i første klasse lærer å skrive, kombinerer ein lesing og skriving for å auke skriftkyndigheit.

Der er særleg to måtar ein lærer elevar å lese og skrive på - syntetiske og analytiske metodar. Ordet syntese kjem frå gresk og betyr samanstilling av delar til ein heilskap. Dette blir også kalla «bottom up»-metodar då dei har dei lågaste nivåa i skriftspråket, bokstavar og stavingar, som utgangspunkt. Prinsippet er at eleven lærer lyden og forma på bokstaven, eventuelt stavinga. Dei som har gått på skulen på 80-talet hugsar korleis denne framgangsmåten resulterte i øving på ofte korte, enkle og meiningssvake ord som los, vev og sil.

Ordet analyse kjem også frå gresk og betyr oppløysing av eit heile i ulike delar. Dette blir kalla «top down»-metodar, og strukturen går frå arbeid med setningar og ord, og vidare «ned til» den enkelte bokstaven.

Tre teiknelærer

Så til dei tre “lærene” i teikning. Den fyrste tilnærminga liknar den syntetiske frå språkopplæringa. Prinsippet er at ein kan byggje alle former med linjene som eit grunnrepertoar. Linjene fungerer som eit alfabet av primitive former. Ein startar med å øve ulike typar linjer som konveks og konkav, horisontal og vertikal, bua og rett. Ved å gjere dette, utan å fokusere på motiv og innhald, blir starten på begynnaropplæringa skjerma frå det meir komplekse ved figurative bilete. Innan denne læra finst det ei forståing av at «del» eller enkeltelement bør ha plass før noko anna. Øving av enkle formelement bør lærast før studie av til dømes menneskekropp, portrett eller landskap.

The 5 basic elements of shape av Mona Brookes, henta frå boka “Drawing with children: A creative method for adult beginners, too” (1996).

Filmen under viser den syntetiske tilnærminga der teiknaren øver på enkle formelement som rette og bua linjer.

Neste tilnærming er nesten motsett og er meir analytisk. Ein startar med å registrere og teikne figurative motiv. Det å kunne teikne slik at det liknar, blir framheva som eit viktig mål på vegen til det å bli ein kompetent, allsidig teiknar. Teiknaren studerer eit objekt eller motiv, nyttar ulike målemetodar (avstand og retning), og prøvar å visualisere det han ser. Vidare blir det viktig å forstå korleis teikninga er berar av eit formspråk, ein sjanger, som kan forsterke uttrykket, og gjere det slik at ein når fram med det ein vil “fortelje”. Fokuset er retta mot biletsjanger og teikning som språk. Den analytiske tilnærminga har som utgangspunkt at teikning er eit sosialt fenomen, og at ein kompetent teiknar kan kommunisere gjennom teiknespråket sitt.

Käthe Kollwitz «Death Seizing A Woman» (1934) (©RISD Museum)

Käthe Kollwitz si teikning (over) av ei kvinne er dramatisk og fortel om død og fortviling medan teikninga til Robert Steinnes (under) formidlar det poetiske, vakre og levande.

Robert Steinnes (2000)

I tillegg til syntetisk og analytisk metode finst den fenomenologiske måten å nærme seg teikning på. Her blir det å “lære” å teikne mindre vektlagt, og det er den subjektive opplevinga som er fokus. Læraren vil legge til rette for rike sanseopplevingar, og la elevane få sjå og oppdage, på nytt. Den fenomenologiske inngangen er (som av namnet) ikkje ei tilnærming, ein metode, men ei haldning, ein måte å møte verda på. Den fenomenologiske inngangen kan slik også supplere og utvide ei analytisk eller syntetisk tilnærming, utan at dette treng sjåast som motsetjingar.

Filmen under viser ei øving frå Betty Edward si bok "Å tegne er å se" (2001). Edwards legg særleg vekt på tilhøve mellom venstre og høgre hjernehalvdel, der opp-ned teikninga er meint å fortrenge den dominerande analytisk logiske tenkemåten lokalisert til venstre hjernehalvdel.

Kvifor?

Elevar har ulike interesser og føresetnader i møte med teikning. Korleis ein best formar eit fagleg innhald har samanheng med kven elevane er, mogning, interesser og andre føresetnader. I norskfaget arbeider lærarar på ulike måtar med kartlegging av elevar før, og undervegs, for å tilpasse det faglege innhaldet til kven elevane er. Fleire av kartleggingane har i dag ei dynamisk form, og kviler i Lev Vygotsky sitt teorigrunnlag. Vygotsky var oppteken av at barn utviklar seg gjennom samhandling med andre. Kartleggingane fokuserer på det barnet kan, og på det som kan hjelpe eleven vidare.

Å lese og vurdere barn sitt teiknespråk er komplekst. Utviklingsorienterte teikneforskarar, blant anna Viktor Lowenfeld, har forma teorigrunnlag som har vore nytta til kartlegging av elevar sitt mogningsnivå i teikning. Den sosiale dimensjonen, at teikning også er samhandling og språk, er svakt forankra i denne teorien.

Vi har studert litteratur på teikneområde og sett på korleis fagfolk formidlar framgangsmåtar for å lære å teikne. Dei ulike framgangsmåtane omfattar både vektlegging av fagleg innhald og ulike måtar å tenke progresjon på. Vi ser at dei tre lærene vi har utvikla også kan fungere som støtte i arbeidet med å vurdere kva elevar kan, og kva område dei treng hjelp til å utvikle vidare. I samtale med elevar kan læraren identifisere behov og interesser, og frå dette forme innhaldet i teikneundervisninga slik at elevar opplever å meistre meir.

Det gjev lite meining å forsøke kommunisere den fenomenologiske inngangen i modell-form. Men den syntetiske og analytiske tilnærminga har strukturar som gjer at ei visuell framstilling kan forsterke innhaldet i kategoriane. Vi har valt å bygge desse modellane på Blooms taksonomi. Vi har lagt vekt på at felta i modellen har ulike areal, og at dette også fortel om ulike syn på progresjon:

Dei teoretiske kategoriane syntetiske og analytiske tilnærmingar, og den fenomenologiske inngangen, blir fyrst interessante når lærarar får hausta erfaringar som kan utfordre eller stadfeste dei tre perspektiva. Det vil vere neste steg i vår utforsking.

Teksten byggjer på artikkelen “Begynnaropplæring i teikning” i tidsskriftet FormAkademisk, sjå formakademisk.org, Årg. 11, nr. 3/2018.